Τα πυροτεχνήματα αποτελούν ένα εντυπωσιακό θέαμα που πλαισιώνει τις εορταστικές εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο για εκατοντάδες χρόνια. Πρόκειται για μία φαντασμαγορική και πολύχρωμη τέχνη που τραβά το ενδιαφέρον και προκαλεί το θαυμασμό του κόσμου.
Ετυμολογικά προέρχεται από τη λέξη «τέχνημα» που δηλώνει κάτι που είναι κατασκευασμένο από ανθρώπινα χέρια αλλά βασικό του στοιχείο είναι το «πυρ», όπως δηλώνει η ίδια η λέξη. Πρόκειται για ένα «τέχνημα της φωτιάς» όπως σημειώνει ο Παύλος Νάνος, ταλαντούχος σχεδιαστής σόου πυροτεχνημάτων. Ένα φως που προέρχεται από το πουθενά και δημιουργεί μία θεαματική εικόνα που χάνεται μέσα σε λίγο δευτερόλεπτα.
Τα πυροτεχνήματα στην Ελλάδα έχουν γίνει πλέον παράδοση στις μεγάλες εορταστικές εκδηλώσεις όπως η Πρωτοχρονιά και η Ανάσταση. Παρ’ όλα αυτά η χρήση τους δεν περιορίζεται μόνο στην Ελλάδα αλλά πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο που προκαλεί δέος και συγκίνηση.
Στην αρχή, τα πυροτεχνήματα ήταν απλά μια σκόνη άνθρακα, θείο και νιτρικό κάλιο και χρησιμοποιούνταν για πυροβολικά. Η ιστορία της δημιουργίας δεν είναι επιβεβαιωμένη και για αυτό αναφέρεται ως μύθος
Πρώτη εμφάνιση: Κίνα 7ος αιώνας
Τα πυροτεχνήματα εμφανίστηκαν πρώτη φορά στην Κίνα κατά τον 7ο αιώνα. Η Κινέζικη κουλτούρα είναι γνωστή για την πίστη της στην ύπαρξη κακών αρχαίων δυνάμεων και πνευμάτων.
Οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν τα πυροτεχνήματα για να διώξουν τα κακά πνεύματα από κοντά τους. Θεωρείται ότι τα πνεύματα τρόμαζαν από τον κρότο και τα χρώματα και έφευγαν μακριά. Παρ’ όλα αυτά η χρήση των πυροτεχνημάτων δεν περιορίστηκε μόνο στην προστασία του λαού. Οι Κινέζοι συνήθιζαν να χρησιμοποιούν τα πυροτεχνήματα σε κάθε εκδήλωση και προσευχή. Κατέληξαν ως ένα σύμβολο χαράς και ευημερίας για τον Κινέζικο λαό.
Και κάπου εκεί ξεκίνησε το επάγγελμα του πυροτεχνουργού, ένα από τα λίγα ανεξάρτητα και αξιόλογα επαγγέλματα της εποχής. Στην αρχαία Κίνα οι ειδικοί των πυροτεχνημάτων, γνωστοί ως πυροτεχνουργοί, λάμβαναν τιμές και δώρα για τις δεξιότητές τους. Θεωρούνταν ως ένα από τα σημαντικότερα επαγγέλματα της εποχής.
“Στην αρχαία Κίνα ο πυροτεχνουργός θεωρούταν ως ένα από τα σημαντικότερα επαγγέλματα.”
Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με μία καταγραφή, το 1264 η ταχύτητα ενός πυραυλοκίνητου πυροτεχνήματος εδάφους τρόμαξε την αυτοκράτειρα Dowager Gong Sheng κατά τη διάρκεια μιας γιορτής που διοργανώθηκε προς τιμήν της από τον γιο της Lizong of Song .
Ωστόσο, μέχρι των 14ο αιώνα η χρήση πυροτεχνημάτων σε εκδηλώσεις γινόταν μόνος προς τιμήν αριστοκρατών και γενικότερα για υψηλά πρόσωπα. Εξαίρεση αποτελούσε μόνο η δυναστεία των Μινγκ. Οι Μινγκ χρησιμοποιούσαν τα πυροτεχνήματα σε κάθε εκδήλωση και με κάθε αφορμή. Ο ουρανός γέμιζε με φως από την Δυναστεία σε κάθε γάμο, γενέθλια και γενικότερα κάθε τύπου εορτασμό.
Κατά τον 14ο αιώνα πυραυλικά προωστικά έγιναν ιδιαίτερα γνωστά και στους πολέμους καθώς χρησιμοποιούνταν για τρομοκρατία κατά των εχθρών και για την εκδίωξή τους. Μέχρι το 15ο αιώνα τα πυροτεχνήματα έμειναν γνωστά και χρησιμοποιούνταν κυρίως για παραδοσιακούς λόγους, όπως εκδηλώσεις, εορτασμοί στρατιωτικών νικών και γάμοι.
Το διάστημα εκείνο τα πυροτεχνήματα έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των ανθρώπων της ανατολής και εξελίχθηκαν σε επιστήμη.
Ο μύθος του Μάγειρα
Σύμφωνα με γνωστό μύθο, το όμορφο αυτό παραμύθι ξεκινάει από την Κίνα και την ιστορία της πυρίτιδας. Υπάρχει ένας μεγάλος μύθος που αναφέρεται σε έναν μάγειρα που έριξε το λάθος υλικό στη συνταγή του. Συγκεκριμένα ο μυθικός αυτός μάγειρας έριξε κατά λάθος νιτρικό κάλιο στη χύτρα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια «ενδιαφέρουσα» φλόγα.
Αν η φλόγα είχε δημιουργηθεί σε κάποιο σωλήνα αντί για τη χύτρα, το αποτέλεσμα θα ήταν σίγουρα μια μεγάλη έκρηξη. Στην συγκεκριμένη περίπτωση όμως το νιτρικό κάλιο χρησιμοποιούνταν σαν ένα υλικό μαγειρικής και συγκεκριμένα ως ένα είδος αρωματικού αλατιού.
Στην συνέχεια, όταν ειδικοί αντιλήφθηκαν την αντίδραση αυτών των ενώσεων, τα εξέλιξαν περισσότερο και κατασκεύασαν τα πρώτα πυροτεχνήματα.
Ο μύθος του Li Tian
Όπως σε κάθε μύθο έτσι και σε αυτόν υπάρχει και μία ακόμα εκδοχή. Θεωρείται ότι η ανακάλυψη των κροτίδων έγινε από τον κινέζο μοναχό, Li Tian. Ο Li Tian έζησε στην εποχή των της δυναστείας των Tang στην πόλη Liuyang. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Tian για να διώξει το πνεύμα του δράκου, έβαλε μέσα σε ένα κομμάτι μπαμπού ένα εκρηκτικό μείγμα και του έβαλε φωτιά. Θεωρείται ότι η έκρηξη που προκλήθηκε από το μπαμπού προκάλεσε τέτοιο θόρυβο που το κακό πνεύμα του δράκου τρόμαξε και έφυγε μακριά.
“Οι πρώτες κροτίδες ήταν κομμάτια μπαμπού που έσκαγαν με κρότο όταν μένανε για ώρα στην φωτιά.”
Οι Κινέζοι άφηναν πάνω σε κάρβουνα κομμάτια μπαμπού για να στεγνώσουν. Όταν όμως τα καλάμια παρέμεναν πάνω στη φωτιά περισσότερη ώρα απ’ όσο έπρεπε, ο αέρας που ήταν εγκλωβισμένος μέσα τους διαστέλλονταν με επακόλουθο μια δυνατή έκρηξη. Οι άνθρωποι της εποχής θεώρησαν ότι ο κρότος αυτός ήταν μία καλή λύση για την εκδίωξη των κακών πνευμάτων από την περιοχή.
Η ιδέα του Li Tian άφησε την πόλη Liuyang γνωστή στην ιστορία για την ανακάλυψη της κροτίδας και των πυροτεχνημάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και μέχρι σήμερα οι κάτοικοι της πόλης γιορτάζουν την εφεύρεση των πυροτεχνημάτων στις 18 Απριλίου κάθε χρόνο. Την ημέρα εκείνη, ο ουρανός φλέγεται, και γεμίζει με χρώματα και σχήματα και η πόλη τρίζει από τον θόρυβο των κροτίδων. Ολόκληρος ναός έχει χτιστεί στην Liuyang, προς τιμήν του Li Tian, και οι κάτοικοι συνηθίζουν να αφήνουν προσφορές στην μνήμη του.
Πυροτεχνήματα αναπόσπαστο κομμάτι του Κινέζικου πολιτισμού
Από τον 10ο αιώνα τα πυροτεχνήματα πέρασαν στην μαζική παραγωγή για τον Κινέζικο πολιτισμό, και μπορούσαν να αγοραστούν στις τοπικές αγορές. Μεγάλες εκδηλώσεις περιείχαν παραστάσεις με πυροτεχνήματα. Μεγάλες επιδείξεις διοργανώνονταν στις αυλές των αυτοκρατόρων με σκοπό την ψυχαγωγία τους.
«Η μαζική παραγωγή και το εμπόριο ρουκετών, πολύχρωμων καπνογόνων και κροτίδων ξεκίνησε τον 10ο αιώνα στην Κίνα.»
Τα πυροτεχνήματα εκείνη την εποχή περιορίζονταν σε ρουκέτες, πολύχρωμα καπνογόνα, κροτίδες και φλεγόμενα σιντριβάνια που κρεμούσαν από χαρταετούς. Η σύνδεση των πυροτεχνημάτων με τον Κινέζικο πολιτισμό είναι τόσο έντονη, που ακόμα και σήμερα σε παραδοσιακούς γάμους ακούγονται χιλιάδες «στρακαστρούκες» που σκάνε αλλεπάλληλα με σκοπό να φέρουν τύχη και ευτυχία στο τιμώμενο ζευγάρι.
Ωστόσο δεν ήταν λίγοι οι αρνητές των πυροτεχνημάτων και της κινέζικης παράδοσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Ματέο Ρίτσι, ένας ιταλός Ιησουίτης ιεραπόστολος στην Κίνα, που τον 16ο αιώνα έγραψε: «Οι Κινέζοι δεν είναι δεξιοτέχνες στη χρήση των όπλων και των πυροβόλων, και τα χρησιμοποιούν ελάχιστα στον πόλεμο».
Ο Ερχομός στην Δύση
Μετά την ραγδαία εξέλιξη των πυροτεχνημάτων στην ανατολή τα νέα δεν άργησαν να φτάσουν και στη Δύση. Η γνώση της πυρίτιδας πέρασε στην υπόλοιπη Ασία και έφτασε στην Δύση κατά τον 14ο αιώνα. Λέγεται ότι εξερευνητές όπως ο Μάρκο Πόλο και ίσως και κάποιο Άραβες έμποροι, μετέφεραν την εύφλεκτη αυτή ουσία στην Ευρώπη.
Από τις πρώτες καταγραφές πυροτεχνημάτων στη Δύση, είναι η παρατήρηση του Βρετανού καλόγερου Roger Bacon ο οποίος χαρακτήρισε τα πυροτεχνήματα που είδε ως «αντικείμενα με λάμψη αστραπής και γρύλισμα βροντής».
Το περίεργο αλλά κα όμορφο εκρηκτικό υλικό που βγάζει χρώμα στον αέρα όταν εκρήγνυται, βρήκε νέους εμπορικούς δρόμους στην Δύση. Δημιουργήθηκαν νέες επιχειρηματικές ιδέες που εντυπωσίασαν πολλούς και έτσι κατέληξαν να εξαπλωθούν σε όλο τον κόσμο.
«Τον 14ο αιώνα τα πυροτεχνήματα ήρθαν στην Δύση από εξερευνητές όπως ο Μάρκο Πόλο.»
Λίγοι όμως ήταν οι ειδικοί που γνώριζαν τις ακριβείς χημικές ενώσεις τους. Ο δυτικός πολιτισμός με όλες του τις καινοτομίες το πρόσθεσε νέες πινελιές και τα εξέλιξε ακόμα περισσότερο, με αποτέλεσμα την παγκοσμιοποίηση αυτής της τάσης. Σιγά σιγά προστέθηκαν τα χρώματα και ήχοι. Τα πυροτεχνήματα άρχισαν να παίρνουν τη μορφή που ξέρουμε σήμερα. Σταδιακά άρχισε να δημιουργείται και να εξαπλώνεται η παράδοση σε όλο τον κόσμο.
Τα πυροτεχνήματα έχουν καταφέρει να μας αποτυπώνουν στιγμές και αναμνήσεις που από άλλες συνθήκες θα περνούσαν απαρατήρητες. Σκεφτείτε πόσο άδεια και κενή θα ήταν κάθε Πρωτοχρονιά και Ανάσταση χωρίς τα εξαίσια εντυπωσιακά χρώματα στον ουρανό και τους έντονους κρότους. Το έθιμο αυτό ξεκίνησε λοιπόν, κάπου στον 15ο αιώνα και έκτοτε εξαπλώθηκε.
Τα πυροτεχνήματα σήμερα
Πολλά πυροτεχνήματα γίνονται ακόμα και σήμερα με τον ίδιο τρόπου που κατασκευάζονταν στο παρελθόν. Παρ’ όλα αυτά έχουν γίνει αρκετές τροποποιήσεις. Μέσα στις σημαντικότερες περιλαμβάνονται τα νέα χρώματα όπως το ροζ και το άκουα, τα οποία δεν ήταν διαθέσιμα στο παρελθόν.
Στην εποχή που διανύουμε, την εποχή της τεχνολογίας, δεν χρειάζεται να κάποιος να κατέχει υλικά και πρώτες ύλες για να μπορέσει να δημιουργήσει εντυπωσιακά και αξιομνημόνευτα πυροτεχνήματα. Η ραγδαία εξάπλωσή τους και η τεράστια ποικιλία που υπάρχει στο εμπόριο τα έκανε οικονομικά και προσιτά σε όλον τον κόσμο. Κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις προστασίας και ένας πυροτεχνουργός είναι αρκετά για να μπορέσουμε να ζήσουμε την μαγεία των πυροτεχνημάτων σε οποιαδήποτε εκδήλωση.
«Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας δημιουργήθηκαν νέοι, πιο ασφαλείς τύποι πυροτεχνημάτων»
Με το πέρασμα των χρόνων τα πυροτεχνήματα έφτασαν στο σημείο να σηματοδοτούν μόνο χαρμόσυνα γεγονότα. Η χρήση και η δράση τους έχει εδραιωθεί πλέον στην κουλτούρα των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο και αποτελεί παράδοση.
Μαζί με τα πυροτεχνήματα, δημιουργήθηκαν και άλλα είδη και τύποι, όπως τα γνωστά σε όλους «βεγγαλικά» και οι «ρουκέτες. Έχουν κατασκευαστεί ακόμα και παιδικά πυροτεχνήματα, ασφαλή και πιστοποιημένα ώστε να αποφευχθεί κάθε τραυματισμός. Πλέον, έχει γίνει δυνατό ακόμα και τα μικρά παιδιά να μπορούν να συμμετέχουν στην παράδοση και να δημιουργούν ένα ευχάριστο κλίμα χαράς στα πάρτι τους.
Τον 21ο αιώνα έχουν δημιουργηθεί τόσο σταθερές χημικές ενώσεις , που απομονώνουν τις ουσίες που οφείλονται στον καπνό και την θερμότητα, με αποτέλεσμα τα πυροτεχνήματα να καταφέρουν να εισβάλουν ακόμα και στους εσωτερικούς χώρους.
Τα πυροτεχνήματα αποτελούν πλέον αναμνήσεις, εικόνες και συναισθήματα, καθώς χρησιμοποιούνται σε κάθε εκδήλωση χαράς. Έχουν γραφτεί ακόμα και τραγούδια προς τιμήν των εντυπωσιακών εκρήξεων. Τα πυροτεχνήματα δεν αποτελούν απλά μία εκρηκτική ουσία στον σύγχρονο κόσμο, αλλά πρόκειται για μία ιστορία και τέχνη με ρίζες εκατοντάδες χρόνια πριν. Είναι και θα παραμείνουν μοναδικά και έτοιμα να μας προσφέρουν μοναδικές στιγμές με αίσθηση εντυπωσιασμού και πολυχρωμίας.
«Απαραίτητη προϋπόθεση στην χρήση τους να ακολουθούμε κανόνες ασφαλείας.
Πηγές: