Τα μπαλόνια αποτελούν τα χαρακτηριστικότερα στοιχεία μιας εορταστικής διακόσμησης και διαχρονικά επιλέγονται ως αναπόσπαστα στοιχεία της ανεξάρτητα από το θέμα, την ηλικία του εορτάζοντα ή και τον προϋπολογισμό της εορταστικής εκδήλωσης. Κατέχοντας αυτή την κεντρική θέση σε κάθε ευχάριστη στιγμή, τα μπαλόνια όχι μόνο εντυπωσιάζουν αλλά σε αρκετές περιπτώσεις επιτελούν ακόμα και λειτουργικό ρόλο προσφέροντας ατελείωτες ώρες παιχνιδιού σε ένα πάρτυ.
Αυτή ακριβώς η πολυπρισματική τους ιδιοσυγκρασία είναι που εξασφάλισε και τη διαχρονικότητά τους, κάνοντας γενιές και γενιές να τα αγαπούν και να εμπιστεύονται σε αυτά τις πιο σημαντικές προσωπικές αλλά και επαγγελματικές στιγμές. Πώς, όμως, ξεκίνησε η πορεία τους στο χρόνο, πόσες μορφές άλλαξαν, ποια υλικά χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται για την κατασκευή τους και τελικά σε τι οφείλουν τα μπαλόνια την εξαιρετική δημοτικότητά τους;
Για να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα, μια σύντομη αναδρομή στο χρόνο και στο πώς αντιλαμβάνονταν οι άνθρωποι κάθε εποχής τα μπαλόνια είναι απαραίτητη για να καταλάβουμε τη μεγάλη προσαρμοστικότητα που επέδειξαν, ώστε να αποτελούν μέχρι σήμερα συνώνυμα αναγνωριστικά του παιχνιδιού και της χαράς.
Ξεκινώντας από τα παλιά
Αρχικά, κάθε φορά που μιλάμε για μπαλόνια, αναφερόμαστε στις ελαστικές και συνηθέστερα ωοειδείς λαστιχένιες σακουλίτσες από καουτσούκ, οι οποίες γεμίζουν και φουσκώνουν με αέριο, όπως ήλιο, υδρογόνο, υποξείδιο του αζώτου, οξυγόνο ή απλό αέρα. Πριν, ωστόσο, τα μπαλόνια αρχίσουν να κατασκευάζονται από καουτσούκ ή λάτεξ (μορφές που κυριαρχούν κατά κύριο λόγο στη σύγχρονη εποχή) και οι προηγούμενες γενιές φαίνεται ιστορικά να είχαν βρει αντίστοιχα ανθεκτικά υλικά ώστε να κατασκευάζουν τα δικά τους παράξενα αλλά το ίδιο διασκεδαστικά και πρωτότυπα μπαλόνια.
Τα «μπαλόνια» της ελληνικής υπαίθρου
Δεν είναι καθόλου ξένη η εικόνα της προπολεμικής Ελλάδας στις ορεινές κυρίως και φτωχότερες περιοχές της, με τα παιδιά της εποχής να επιστρατεύουν τη φαντασία τους αλλά και τα φυσικά διαθέσιμα υλικά γύρω τους προκειμένου να κατασκευάσουν τα δικά τους μπαλόνια. Αναζητώντας τα υλικά που μπορούσαν να υπηρετήσουν ταυτόχρονα ανθεκτικότητα και ελαστικότητα για αυτόν το σκοπό, δεν θα χρειαστεί να ψάξουμε παραπέρα από τα ζώα που είχαν στις αυλές και τα κατώγια των σπιτιών τους. Εκεί τους περίμενε ένα απροσδόκητο αλλά εξαιρετικά χρήσιμο υλικό. Το στομάχι των σφαγμένων οικόσιτων ζώων, κυρίως των γουρουνιών, το οποίο αποκαλούσαν χαρακτηριστικά και ως «φούσκα» από τη μορφή που έπαιρνε.
Εισάγοντας αέρα μέσα στο στομάχι του ζώου, η χωρητικότητά του αυξανόταν εντυπωσιακά, το στόμιο δενόταν με ένα πρόχειρο κορδόνι ή σκοινί και το παιχνίδι ξεκινούσε. Σε πολλά μέρη, μάλιστα, μέσα στο στομάχι του ζώου εισήγαγαν και μικρές πέτρες, ώστε με την ανακίνηση της φούσκας ο θόρυβος να κάνει πιο εντυπωσιακό και… φασαριόζικο το παιχνίδι. Σαφώς η ζωική προέλευση αυτού του περίεργου πρώιμου μπαλονιού δεν εξασφάλιζε απόλυτα την αντοχή του, παρ’ όλα αυτά το πλήθος των διαθέσιμων υλικών δεν άφηνε περιθώρια για στενοχώριες. Κάθε φορά που κάποιο σπίτι έσφαζε και ένα ζώο, ουρές από ανυπόμονα πιτσιρίκια έπαιρναν θέση για να είναι τα πρώτα που θα φουσκώσουν την κοιλιά του.
Κοινοί τόποι με μύθους και ιστορίες του κόσμου
Κι αν νομίζετε πως αυτά συνέβαιναν μόνο στην Ελλάδα, ελλείψει άλλων μέσων και πόρων, χρήσιμο είναι εδώ να παραθέσουμε πως με την ουροδόχο κύστη ενός γουρουνιού πειραματίστηκε και ο ίδιος ο Γαλιλαίος, φουσκώνοντάς τη για να μετρήσει το βάρος τού αέρα. Στο ίδιο πλαίσιο βρίσκουμε αρκετές παρόμοιες αναφορές για τέτοια ιδιότυπα μπαλόνια και σε πολλές περιοχές της Ινδίας, αλλά και στην ίδια την ιστορία των Αζτέκων. ιδιαίτερα για τους τελευταίους διατίθενται σχετικές περιγραφές σύνθεσης και συγκόλλησης με ειδικά φυτικά νήματα διάφορων εσωτερικών οργάνων των ζώων που χρησιμοποιούσαν για θυσίες, όπως και μία διαδικασία στεγανοποίησης και αεροστεγούς σφράγισής τους από την έκθεση των φουσκωμένων οργάνων στον ήλιο.
Η εποχή του καουτσούκ είναι εδώ!
Τα πρώτα μπαλόνια από καουτσούκ κατασκευάστηκαν από τον καθηγητή Michael Faraday το 1824 για χρήση στα πειράματά του, στο Βασιλικό Ίδρυμα της Μεγάλης Βρετανίας στο Λονδίνο. Η κολλώδης ιδιότητα του καουτσούκ εντυπωσίασε τον Faraday, ενώ για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο ένωσης των εσωτερικών τοιχωμάτων του μπαλονιού, ο καθηγητής προέκρινε την επάλειψη αυτών με αλεύρι. Πέρασαν, ωστόσο, αρκετά χρόνια μέχρι τα μπαλόνια να βρουν τη θέση τους στα παιδικά χέρια και να αποχαιρετίσουν τα επιστημονικά εργαστήρια. Το 1847 ο J.G. Ingram, ξανά στο Λονδίνο, παρήγαγε τα πρώτα μπαλόνια που προορίζοντας για παιχνίδια, ενώ το 1931 η εταιρεία καουτσούκ Tillotson κατόρθωσε να δημιουργήσει το πρώτο σύγχρονο μπαλόνι λάτεξ εξάγοντας χυμό από καουτσοκόδεντρα, χωρίς να είναι απαραίτητη η επικίνδυνη διάλυση του υλικού με διαλύτη όπως συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια.
Η κατασκευή μπαλονιών στις μέρες μας
Σήμερα τα μπαλόνια είναι κατασκευασμένα από υλικά όπως υγρό καουτσούκ-λάτεξ, πολυχλωροπρένιο, μεταλλικό πλαστικό ή νάιλον ύφασμα. Αυτό, όμως, που κυριαρχεί ως υλικό είναι το λάτεξ φυσικού καουτσούκ από τον γαλακτώδη χυμό του ελαστικού δέντρου Hevea Brasiliensis που συναντάται κυρίως στη Μαλαισία. Προκειμένου αυτό το πρωτογενές υλικό να κατεργαστεί και να υγροποιηθεί σωστά, ώστε να αποτελέσει το κύριο συστατικό κατασκευής των μπαλονιών όπως τα γνωρίζουμε, υποβάλλεται σε συνθέτες διαδικασίες σκληρύνσης με την ταυτόχρονη προσθήκη επιταχυντών, ελαίων, χρώματος και νερού.
Στη συνέχεια το κατεργασμένο λάτεξ τοποθετείται σε μεγάλες δεξαμενές και βυθίζεται μέσα στα διαφορετικού μεγέθους και σχήματος καλούπια που περιέχουν πηπτικό υγρό από νιτρικό ασβέστιο, νερό ή οινόπνευμα. Κατόπιν, μία σειρά από περιστρεφόμενες βούρτσες σχήματοποιούν το λαιμό των μπαλονιών, ενώ στο τελείωμα το μπαλόνι ξεπλένεται με ζεστό νερό για την απομάκρυνση τυχόν ιζημάτων και νιτρικών αλάτων. Αφού γίνει η έκπλυση, το καλούπι τοποθετείται στο φούρνο για 20 με 25 λεπτά και με το πέρας αυτού του διαστήματος και την πτώση της θερμοκρασίας, το μπαλόνι αφαιρείται οριστικά από το καλούπι. Το είδος της χειροκίνητης ή αυτόματης αφαίρεσης από το καλούπι εξαρτάται από το μέγεθος και τη μορφή του μπαλονιού. Σε αρκετές περιπτώσεις αρκετά αποκολλώνται με το χέρι χρησιμοποιώντας πεπιεσμένο αέρα ή εισάγοντας νερό στη φόρμα. Στις μεγάλες, ωστόσο, βιομηχανίες παραγωγής μπαλονιών αυτή η διαδικασία έχει κατά μεγάλο ποσοστό αυτοματοποιηθεί.
Χρωματίζοντας τα μπαλόνια
Αν σε κάτι οφείλουν περισσότερο τα μπαλόνια την εξαιρετική απήχηση που έχουν στα παιδιά είναι στα υπέροχα χρώματά τους. Ο χρωματισμός του μπαλονιού προκύπτει από τις χρωστικές ουσίες που προστίθενται στο λατέξ κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας του και οι οποίες προέρχονται είτε από οργανικές είτε από ανοργανες ενώσεις. Παράλληλα από αυτή την πρόσμειξη επηρεάζεται και η αντοχή του μπαλονιού, ιδίως αν τα σωματίδια της χρωστικής ουσίας είναι μεγάλα ώστε να αλληλεπιδρούν στη διαμόρφωση μιας σκληρά ανθεκτικής αλλά ελαστικής μεμβράνης. Αν επιλέξετε ένα σακουλάκι με διαφορετικά χρώματα μπαλονιών σήμερα, ίσως παρατηρήσετε πως η τιμή του είναι ακριβότερη από ένα αντίστοιχο σακουλάκι με μονόχρωμα μπαλόνια. Αυτό συμβαίνει γιατί αντίστοιχη διακύμανση παρουσιάζεται στις τιμές του χρωστικού παράγοντα, μιας και ορισμένα χρώματα είναι πιο ακριβά από άλλα.
Πώς γίνεται η εκτύπωση πάνω στα μπαλόνια;
Σήμερα τα τυπωμένα logos αποτελούν μία πολύ συνηθισμένη εικόνα πάνω στα μπαλόνια, ενώ οι εξελίξεις της τεχνολογίας εξοπλίζουν αυτή την δυνατότητα με την αποτύπωση όχι μόνο γραμμάτων και αριθμών αλλά και φωτογραφιών. Για να πραγματοποιηθεί μία εκτύπωση πάνω στο μπαλόνι προηγείται μηχανική του διόγκωση προκειμένου να διευκολυνθεί η διαδικασία. Προκειμένου να αποτυπωθεί η εκτύπωση σωστά, τα μπαλόνια φουσκώνονται κατά 70% με 80% της συνολικής τους επιφάνειας, ποσοστό αρκετό για να μεταφερθεί σωστά το μελάνι στην επιφάνεια. Κατόπιν, με περιστρεφόμενους στεγνωτήρες το μπαλόνι επανασυρρικνώνεται έτσι ώστε να εμφανίζεται αχρησιμοποίητο και καινούριο.
Σχετικά με την εκτύπωση ακολουθούνται δύο μέθοδοι. Η πρώτη αφορά στη μορφή εκτύπωσης offset, κατά την οποία το μπαλόνι τυλίγεται γύρω από ένα τύμπανο εκτύπωσης που μεταφέρει την εικόνα στη μεμβράνη, ενώ η δεύτερη σχετίζεται με τη μέθοδο της μεταξοτυπίας που θέλει το μπαλόνι σε μία επίπεδη και όχι αναγκαστικά διογκωμένη κατάσταση προκειμένου να επιτευχθεί η εκτύπωση. Φυσικά και στις δύο μεθόδους, χρησιμοποιείται ειδικό μελάνι το οποίο δεν τρύπα την ευαίσθητη επιφάνεια του μπαλονιού.
Μπαλόνια foil, η νέα τάση!
Όσο κι αν έχουμε «κλειδώσει» την κλασική εικόνα των λάτεξ μπαλονιών στο μυαλό μας, τα foil μπαλόνια, ή αλουμινένια επί το ελληνικότερον, φαίνεται να κερδίζουν ολοένα έδαφος ιδιαίτερα ανάμεσα στις νεαρότερες ηλικίες. Η ιδέα για τη μεταλλοποίηση των μπαλονιών αντλεί την έμπνευσή της κατευθείαν από τις διαστημικές αποστολές της NASA. Τα συγκεκριμένα μπαλόνια είναι επικαλυμμένα με πολυαιθυλένιο στη μία πλευρά, ενώ εμφανίζονται επιμεταλλωμένα από την άλλη. Είναι εύλογο πως η διαδικασία κατασκευής τους είναι αρκετά χρονοβόρα και πολύπλοκη, με συνεπακόλουθο αντίκρισμα και στην τιμή τους. Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια οι γραμμές βιομηχανικής παραγωγής τους έχουν εντατικοποιηθεί και για αυτό πλέον μπορούμε και βρίσκουμε στο εμπόριο foil μπαλόνια σε πολύ πιο προσιτές τιμές.
Με όποιον τρόπο κι αν έφτασαν τα μπαλόνια στις μέρες μας και με όποια τεχνική κι αν εξελίσσονται, είναι βέβαιο πως κάθε βήμα στη μακρόχρονη ιστορία τους αξίζει τον κόπο. Και αυτό γιατί όποιο σχήμα, μέγεθος και χρώμα κι αν έχουν, ο προορισμός τους είναι πάντα κοινός: Να… φουσκώσουν κάθε μικρή ή μεγάλη καρδιά με απερίγραπτη χαρά και ευτυχία!