Αναμφίβολα κατέχει κεντρική θέση σε κάθε πάρτυ γενεθλίων ή γιορτή. Μικροί και μεγάλοι περιμένουν με ανυπομονησία τη στιγμή που θα κρεμαστεί ψηλά και θα κληθούν να δοκιμάσουν την τύχη τους στο σπάσιμό της.
Με την προσαρμοστικότητά της και την ευρεία γκάμα των θεμάτων της, η πινιάτα μετρά ήδη και στη χώρα μας ένα μεγάλο κοινό οπαδών που ορκίζεται στη διασκέδασή της. Η πινιάτα αποτελεί, λοιπόν, ένα από τα πιο εντυπωσιακά παιχνίδια και χαρίζει μια ξεχωριστή παιχνιδιάρικη νότα σε κάθε εορταστικό event.
Φτιαγμένη συνήθως από πεπιεσμένο χαρτί και σπανιότερα από πλαστικό ή πηλό, οι παραλλαγές της είναι αμέτρητες. Με απίστευτα σχέδια, χρώματα και μεγέθη, «κυοφορεί» μέσα της εκατοντάδες εκπλήξεις, όπως ζαχαρωτά, παιχνίδια, κομφετί, μικρά μπαλόνια και καθετί που μπορεί να ανεβάσει το κέφι αλλά και την ανυπομονησία στα ύψη.
Ποιες είναι, όμως, οι απαρχές αυτού του φαντασμαγορικού εθίμου; Πώς έφτασε μέχρι τις μέρες μας και ποια χαρακτηριστικά το έκαναν τόσο αγαπητό ώστε να καθιερωθεί στη λαϊκή παράδοση και να αγαπηθεί από τόσους πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς;
Τα… γενέθλια της πινιάτας!
Στην πραγματικότητα η παράδοση της πινιάτας μετρά πολλούς αιώνες ύπαρξης και η παρουσία της εντοπίζεται, όπως προείπαμε, στις παραδόσεις πολλών πολιτισμών. Κάθε λαός που την ενσωμάτωσε στα πολιτιστικά του δρώμενα προσέθεσε τα δικά του χαρακτηριστικά στην εξέλιξή της κάτι που βοήθησε στην αδιάλειπτη διάδοσή της μέχρι τις μέρες μας.
Οι πρώτες πινιάτες ήταν πήλινες!
Οι κοινωνιολόγοι και λαογράφοι που έχουν ασχοληθεί με τον εντοπισμό των εν λόγω καταγραφών τείνουν να συμφωνήσουν πως οι πρωιμότερες καταγραφές της πινιάτας παρατηρούνται στη μακρινή Κίνα.
Τη γνωστοποίηση του εθίμου στους δυτικούς την οφείλουμε στον Μάρκο Πόλο. Ο μεγάλος εξερευνητής τον 13ο αι. έφτασε έως εκεί και εντυπωσιάστηκε από την ντόπια παράδοση. Οι Κινέζοι συνήθιζαν να σπάζουν τις πλουμιστές αυτές ζωόσχημες χάρτινες φιγούρες στο γύρισμα κάθε νέου χρόνου.
Η κινέζικη εκδοχή είχε συνήθως βοόσχημη μορφή και έφερε διακοσμητικά στοιχεία που συμβόλιζαν την αναπαραγωγή, όπως διαφορετικούς τύπους καρπών. Στόχευε με αυτόν τον τρόπο στον εξευμενισμό των στοιχείων της φύσης ώστε οι επερχόμενες σοδειές να είναι καλές. Οι συμμετέχοντες ράβδιζαν την πινιάτα με πολύχρωμα ξύλα και αφού εκείνη έσπαγε, την έκαιγαν και αποθήκευαν τις στάχτες της ως ένδειξη καλής τύχης.
Το πέρασμα από την Ανατολή στη Δύση
Με την επιστροφή του από την Ανατολή στην Ευρώπη, ο Μάρκο Πόλο διέδωσε το έθιμο στην Ιταλία, κάτι που υποστηρίζει άλλωστε και η ετυμολογική προέλευση της ίδιας της λέξης. Το ιταλικό pignatta, που σημαίνει εύθραυστο δοχείο ή χωμάτινο μαγειρικό σκεύος, φαίνεται να αποτέλεσε τον Ευρωπαίο λεξιλογικό… ανάδοχο του εθίμου. Σε άμεση συνάρτηση με το λατινικό pinea (που σημαίνει κουκουνάρι) ήταν και η μορφή των πρώτων αυτών κουκουναρόσχημων κατασκευών επί δυτικού εδάφους.
Ο Μάρκο Πόλο γνώρισε την πινιάτα στην Κίνα και την έφερε στην Ιταλία.
Να σημειωθεί, ωστόσο, εδώ πως οι πρώτες ιταλικές πινιάτες δεν ήταν καμωμένες από χαρτί αλλά από πηλό, οπότε το σπάσιμό τους συνοδευόταν από εντυπωσιακό κρότο. Η χρηστικότητά τους, παρ’ όλα αυτά, παρέμενε η ίδια, καθώς χρησιμοποιούνταν σε γιορτές και πανηγυρικές εκδηλώσεις. Στο εσωτερικό τους ενσωμάτωναν αντίστοιχα του θέματος εορτασμού μικροαντικείμενα, γλυκά αλλά και κοσμήματα.
Η πινιάτα ως έθιμο δεν ήταν τελείως άγνωστο στην Ευρώπη, βέβαια. Παρόμοια παράδοση βρίσκουμε στη Δανία και το έθιμο του slår katten af tønden, κατά το οποίο ρόλο πινιάτας εκτελεί ένα δρύινο βαρέλι με γλυκίσματα. Στην Καταλονία, επίσης, παρατηρείται το έθιμο του fer cagar el tio, κατά το οποίο ως πινιάτα υπηρετεί ένα τυλιγμένο με υφάσματα κούτσουρο, το οποίο αποκαλύπτει τα κεράσματά του την παραμονή των Χριστουγέννων.
Η σταδιακή υιοθέτηση του εθίμου από τους Ισπανούς αποτελεί ορόσημο για τη μετέπειτα διαιώνιση και εξέλιξή του. Είναι αυτή που του προσδίδει μεταφυσικές και θρησκευτικές διαστάσεις. Συγκεκριμένα, έναν υπερβατικό συσχετισμό με το κακό και το λύσιμο της επίδρασής του στις ζωές των ανθρώπων.
Οι Ισπανοί αρχικά χρησιμοποιούν ένα πήλινο δοχείο το οποίο στολίζουν με κορδέλες αλλά και χρωματιστές λωρίδες χαρτιού. Πίσω από κάθε ισπανική πινιάτα κρύβεται μια τελετουργία που οδηγεί στην προαιώνια μάχη του καλού και του κακού. Η ανταμοιβή της πινιάτας συμβολίζει την ουράνια ανταμοιβή της ευσέβειας, της υπομονής αλλά και της μάχης ενάντια στους επίγειους πειρασμούς.
Ειδικότερα, η ισπανική πινιάτα γνωρίζει την καθολική αποδοχή κατά τη διάρκεια της πρώτης Κυριακής του Lent. Χαρίζει, μάλιστα, το όνομά της στη μέρα αλλά και στον εορτασμό της στον οποίο κυρίαρχο ρόλο έχει ο Χορός της Πινιάτας.
Η πινιάτα κατακτά την αμερικανική ήπειρο
Από την Ισπανία και τους Ισπανούς ιεραποστόλους, το έθιμο είναι έτοιμο πια να περάσει τον Ατλαντικό. Σύμφωνα με τις ιστορικές αναφορές η παράδοση της μεξικανικής πινιάτας ξεκίνησε στην πόλη Acolman. Οι ντόπιοι συστήνονται σε έναν νέο τρόπο λατρείας της νέας θρησκείας που φέρνουν οι Αυγουστίνοι μοναχοί. Ο νέος τρόπος, βέβαια, ενσωματώνεται και αποτελεί συνέχεια της λατρείας των τοπικών θεοτήτων.
Τα νέα χαρακτηριστικά της μεξικανικής πινιάτας
Στη νέα ήπειρο, λοιπόν, η πινιάτα ριζώνει για τα καλά στις θρησκόληπτες συνθήκες του Μεξικού, που εφεξής έμελλε να αποτελέσει το επίσημο σπίτι της. Ενδεικτικό της μεγάλης αφομοίωσης και αποδοχής της στον νέο της τόπο είναι η ύπαρξη παρόμοιων εθίμων από τους Αζτέκους στον εορτασμό τους προς τιμή του θεού Huitzilopochtli, αλλά και η εκτέλεση από τους Μάγια αθλητικών αγώνων που περιέχουν αντίστοιχα με την πινιάτα ομοιώματα.
Στο Μεξικό τής αποδίδονται νέα χαρακτηριστικά που την εξελίσσουν και ανανέωνουν το ενδιαφέρον των οπαδών της. Πρόκειται για τα χαρακτηριστικά του κλεισίματος των ματιών κατά το σπάσιμό της, αλλά και της προσθήκης μουσικής υπόκρουσης. Η συνοδεία παραδοσιακών τόνων ζωντανεύει ακόμα περισσότερο τη διαδικασία και κορυφώνει την αγωνία για τον τελικό νικητή.
Η τοπική εκδοχή του εθίμου σχετίζεται και εδώ με το συμβολισμό της αντίστασης στον πειρασμό, κάτι που απεικονίζεται με την απόθεση επτά σημείων πάνω στην πινιάτα ως αναπαράσταση των επτά θανάσιμων αμαρτημάτων. Το γέμισμα της πινιάτας με καρπούς, φρούτα και γλυκά συμβολίζει τους ίδιους τους πειρασμούς. Καθένας που τη χτυπά έχει κλειστά τα μάτια του αναπαριστώντας την τυφλή αφοσίωση στην πίστη.
Τα 7 σημεία πάνω στην μεξικάνικη πινιάτα συμβολίζουν τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα.
Από την άλλη, η μουσική, οι φωνές και η περιστροφή της πινιάτας συμβολίζουν τον τρόπο που οι εγκόσμιες απολαύσεις αποπροσανατολίζουν τον πιστό από το να κατακτήσει την ουράνια βασιλεία. Σε κάποιες τοπικές παραλλαγές, μάλιστα, οι συμμετέχοντες καλούνται να στριφογυρίσουν την πινιάτα 33 φορές όσα και τα χρόνια του Ιησού Χριστού.
Καθώς η πινιάτα σπάζει, το περιεχόμενό της μεταλλάσσεται από πειρασμούς σε ευλογία που ανταμείβει τον πιστό που καταφέρνει μέσα από την κοπιαστική προσπάθεια να φτάσει σε αυτή. Μαζί με τις πινιάτες, η πλειονότητα των οποίων είναι πλέον χάρτινες, κατασκευάζονται και κάποιες παραπλανητικές, τις οποίες γεμίζουν με αλεύρι, κομφετί και νερό!
Το πέρασμα στη νέα εποχή
Σταδιακά και προϊόντος του χρόνου, βέβαια, η πινιάτα παύει να συνδέεται μονάχα με τη θρησκευτική λατρεία, αποκτώντας έναν γενικότερο εορταστικό και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα.
Σήμερα, η κατασκευή της πινιάτας στο Μεξικό έχει αποκτήσει βιοτεχνικό χαρακτήρα και υπάρχουν πολλοί ντόπιοι που εξειδικεύονται ακριβώς σε αυτό. Μετά τη γεωργία, η κατασκευή της πινιάτας αποτελεί τη δεύτερη πιο σημαντική πλουτοπαραγωγική πηγή της χώρας. Είναι εντυπωσιακό πως γύρω στις 400 οικογένειες στην πόλη San Juan de la Puerta καταπιάνονται με αυτό και μάλιστα με τόσο ζήλο που η παραγωγή τους αγγίζει περίπου τις 16.000 πινιάτες κάθε μήνα!
Για το Μεξικό η πινιάτα αποτελεί βασικό προϊόν εξαγωγής.
Οι παραπάνω αριθμοί είναι χαρακτηριστικοί. Η πινιάτα στις μέρες μας προβάλλεται ως εθνικό, ακόμα και εξαγώγιμο προϊόν, που στηρίζει σε μεγάλο βαθμό τη μεξικανική οικονομία. Τόσο τα τοπικά φεστιβάλ όσο και οι μεγάλες εθνικές γιορτές στο Μεξικό κοσμούνται από τις πινιάτες που είναι πλέον στενά συνδεδεμένες με τη χώρα.
Από εκεί και πέρα, η δημοτικότητα της πινιάτας εκτοξεύτηκε και ξεπέρασε σύντομα τα στενά όρια του Μεξικού. Με τη μετοίκηση των Μεξικανών βορειότερα αλλά και τις εμπορικές συναλλαγές των βορειοαμερικανών με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, η πινιάτα βρήκε εύκολα τη θέση που της άξιζε και στην εθιμοτυπία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η καθιέρωση της πινιάτας ως το απόλυτο σύμβολο του πάρτυ!
Στις Η.Π.Α. δεν νοείται παιδικό πάρτυ χωρίς πινιάτα. Πολλοί είναι μάλιστα οι γονείς που καταπιάνονται ακόμα και μόνοι τους με τη διασκεδαστική διαδικασία της κατασκευής της. Όπως και στο Μεξικό, υπάρχουν πια πολλοί επαγγελματίες που ασχολούνται με τη δημιουργία της, παρουσιάζοντας εντυπωσιακά και ανεπανάληπτα αποτελέσματα.
Από σούπερ ήρωες και κινηματογραφικές ταινίες, μέχρι καρτούν και παραμυθένιους χαρακτήρες, κάθε παιδί βρίσκει την πινιάτα που θα το ενθουσιάσει. Η χρησιμοποίησή της δεν περιορίζεται βέβαια στα πάρτυ γενεθλίων, καθώς η δημοτικότητά της στις Η.Π.Α. επεκτείνεται και σε πιο ιδιαίτερα events όπως τα baby shower ή τα gender reveal πάρτυ, όπου οι γονείς σπάζουν μια πινιάτα για να αποκαλύψουν το φύλο του νέου μέλους της οικογένειας.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, μαζί με πολλά άλλα ξενικά έθιμα που αφομοιώθηκαν από την ελληνική παράδοση, όπως το χριστουγεννιάτικο δέντρο ή το Halloween, έτσι και η πινιάτα ήταν αναπόφευκτο να επηρεάσει και τη χώρα μας. Είναι πλέον πολλοί οι γονείς που ενσωματώνουν το παιχνίδι της πινιάτας στο πρόγραμμα των δραστηριοτήτων που θα απασχολήσει τους μικρούς τους καλεσμένους στο παιδικό πάρτυ. Χειροποίητες πινιάτες μπορεί να βρει σήμερα κάποιος εύκολα σε καταστήματα όπως το balloon.gr
Μέσα από την παραπάνω σύντομη ιστορική αναδρομή, η πινιάτα φανερώνει το πολιτιστικό γεφύρωμα όλων των λαών από κάθε σημείο του κόσμου μας. Αυτό το γεφύρωμα που σαν την πινιάτα, ενώνει και ενώνεται με μυριάδες λωρίδες έμπνευσης, γεμίζεται με φαντασία και αθωότητα και απελευθερώνει γνήσιο και αυθεντικό το φως της ελπίδας και της παιδικότητας σε όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας ή άλλων διακρίσεων.
Ένα τόσο παλιό έθιμο, εξάλλου, έχει κάθε λόγο να αξίζει να διασωθεί! Όπως ή όπου κι αν κατασκευάζεται, το μόνο βέβαιο είναι πως η πινιάτα θα συνεχίσει να στολίζει τις γιορτές μικρών και μεγάλων παιδιών με αξέχαστες στιγμές!
Πηγές: